عشق، فرمانده دل

وقتی «عشق» فرمان بدهد، عقل را هم تابع خویش می سازد.

وقتی محبت، در دلی خانه کند، جایی برای غیر محبوب باقی نمی گذارد.

از این رو، مهر و محبت، ریشه بسیاری از عمل ها و عکس العمل های انسان به شمار می آید و رد پای عشق را در بسیاری از حوادث می توان یافت.

اگر این عشق، الهی و نسبت به خدا باشد، زندگی را در مسیر خدا قرار می دهد و از همه چیز «سلب جهت» می کند و همه چیز را در جهت خدایی قرار می دهد.

در دعاها آمده است: «اللهم اجعل حبّک احبّ الاشیاء الی؛1 خدایا! محبت خودت را محبوب ترین چیزها در نظرم قرار بده».

این خواسته و اجابت این دعا، بنده را «بنده» و مطیع می سازد.

عشق و محبت، هم سازنده است و هم سوزنده؛ هم ویران کننده است و هم بنا کننده. باید دید که نسبت به چه کس و چه چیز، این تعلق خاطر، شکل می گیرد.

از حضرت علی علیه السلام چنین نقل شده است: «حب الله نارٌ لا یمرُّ علی شیءٍ الاّ احترق...؛2 محبت خدا، آتشی است که بر هیچ چیز نمی گذرد؛ مگر آن که آن را به آتش می کشد».

زهی خجسته، دل هایی که با آتش عشق خدا مشتعل می شوند و زندگی هایی که حرارت و فروغ را از این آتش مقدس می گیرند.

معرفت، سرچشمه محبت

محبت از کجا سرچشمه می گیرد؟ از شناخت.

کسی که به دیگری مهر می ورزد، حتماً در او جلوه ای از حسن و کمال و خوبی دیده است؛ چه در جسم و چه در فکر؛ چه در روح و چه در عمل و رفتار.

خداوند، اصل و اساس همة خوبی ها و کمال هاست؛ کمال مطلق و جمال مطلق است، هر کامل و جمیلی در عالم، کمال و جمال را از او دارد. پس سزاوار آن است که سمت و سوی محبت ها، یک سره به آن ذات متعالی باشد. آن چه کارساز این محبت است، معرفت است. از حضرت صادق علیه السلام نیز چنین روایت شده است: «الحب فرع المعرفه؛3 محبت، فرع و شاخة معرفت است». این، یک کلید، از کلیدهای خدادوستی است.

هر که خداشناس تر باشد، خدا دوست تر است و هر که معرفتش بیش، محبت و دلدادگی اش بیشتر است.

نعمت شناسی

کلید دوم محبت خدا، شناخت نعمت های اوست. نه تنها خدا، بلکه هر کس دیگر که کم ترین احساس و لطفی می کند، در دل جا می گیرد و محبوب می شود. خدا که بخشنده تر از همه است، هر چه داریم، از اوست. عمری سر سفره نعمت او نشسته ایم و از احسان او برخورداریم. اگر همین نکته را دریابیم، کافی است که دوست دار و مطیعش شویم.

در دعاها آمده است:

«الهی! ما بنا مِن نعمتٍ فمنک...؛ خدایا! هر نعمتی که داریم، از توست».

نعمت های محسوس و مادی و نعمت های نامحسوس و معنوی، همه عاریتی از خزانة لطف و جود و بنده نوازی و ذره پروری خداست.

شناخت نعمت و یادکرد نعمت، محبت صاحب نعمت را در دل زنده می کند.

خداوند به حضرت داوود فرمود: «مرا نزد مردم محبوب گردان». داوود عرضه داشت: خدایا! من خودم دوستت دارم؛ چه کنم که بندگانت دوست دارت شوند؟ فرمود: «نعمت های مرا برای آنان بازگو کن که اگر نعمت هایم را به یادشان آوری، مرا دوست خواهند داشت».4

این که خداوند، پیوسته نعمت هایش را در قرآن یادآوری می کند و حتی می فرماید: «و اما بنعمته ربک فحدث؛5 نعمت پروردگارت را یاد کن»، برای توجه دادن بشر به ولی نعمت است؛ تا خدا را بشناسد نعمت هایش را قدر بدانند؛ دوستش بدارند و در نتیجه، از او فرمانبرداری کنند که این اطاعت عاشقانه، بستری برای سعادت ابدی است.

خواستن از خدا

اگر محبت خدا، یک موهبت است، پس باید آن را از خدای وهّاب درخواست کرد.

گاهی کسانی لایق برخی عشق ها و دوستی ها نیستند و ظرفیت ندارند و قدر آن عشق ها را هم نمی دانند. محبت هم یکی از این موهبت هاست که خدا به برخی از بندگانش ارزانی می دارد.

باید از خود او خواست؛ تا عطا کند و خرابه دل بندگان مشتاق را، قرارگاه گنج محبت خویش سازد و دل را با این کیمیا، آباد گرداند.

امام سجاد علیه السلام در یکی از نیایش های خود چنین عرضه می دارد: «اللهم انی اسئلک ان تملأ قلبی حبّاً لک...؛ خدایا! از تو می خواهم که قلبم را از محبت خویش لبریز سازی».

در «مناجات محبین» نیز از آن حضرت چنین آمده است: «خدایا! از تو حب خودت، حب دوستدارانت و حب اعمالی را که مرا به قرب تو می رساند، می خواهم. خدایا! محبت خودت را برایم محبوب تر از ماسوایت قرار بده. خدایا! محبت خودت را، رهنمای من به سوی رضوانت قرار بده...».7

خداوند، کریم است؛ پس باید از او اکرام خواست. اکرام بنده از سوی خدا، اگر جلوه های مختلفی دارد، یکی هم بخشش محبت الهی به قلب اوست. از حضرت امیر علیه السلام، چنین نقل شده است: «اذا اکرم الله عبداً شغله بمُحبّته؛ هر گاه خداوند، بنده ای را مورد لطف و کرامت قرار دهد، او را به محبت خویش، مشغول می سازد».

و چه دل مشغولی خوبی است، این مشغولیت!

عشق به محبوب های خدایی

کلید دیگر محبت الهی، مهرورزی به محبوب های الهی است؛ پس دوستار کسانی باشیم که خدا دوستشان دارد و چیزهایی را دوست بداریم که خدا آنها را دوست دارد.

این کلید، نقشی دوجانبه دارد؛ هم ما را محبوب خدا می کند و هم خدا را محبوب ما می سازد.

در روایات آمده است: مهرورزی مؤمنان نسبت به هم، محبت خدا را هم نسبت به آنان می افزاید؛ انجام واجبات الهی، بنده را محبوب پروردگار می سازد؛ بی علاقه بودن به دنیا، محبت الهی را در پی می آورد؛ دوستی با اهل معصیت، انسان را از خدا دور و از محبتش محروم می سازد و حب خدا، در بغض اهل معصیت نهفته است و.... این گونه روایات که پیوند حب الهی را با حب محبوب های الهی می رساند، بیان گر همسویی عشق بنده با محبت خداست.

در یک دل، دو محبت نمی گنجد. قرآن هم می فرماید: خداوند برای کسی دو قلب در سینه اش قرار نداده است.9

از حضرت رسول صلی الله علیه وآله چنین نقل شده است: «حب الدّنیا و حب الله لا یجتمعان فی قلب ابداً؛ دنیا دوستی و خدا دوستی، هرگز در یک دل جمع نمی شوند».

مگر می شود شیفته دنیا و دل بسته مادیات و دوستدار اهل گناه و دلباخته اهل هوس، خدا را هم دوست بدارد؟ دو راه است و هر کدام به مقصدی منتهی می شود.

یا بیا پروانه این نور باش

یا برو خفاش باش و کور باش

در کلام علوی می خوانیم: «اگر خدا را دوست می دارید، محبت دنیا را از دل هایتان بیرون کنید».11

عبادت و نماز

نشانة محبت چیست؟ یاد، فداکاری، ایثار، از خود گذشتن، از خواستة دل در راه محبوب گذشتن، لذت ذکر، علاقه به حضور و دیدار....

نماز و عبادت، جلوه ای از همه این هاست؛ ابراز عشق و نیاز، قدرشناسی و شکر نعمت و سپاس و ستایش است. پیوسته اهل نماز و بندگی بودن، درخت «حب خدا» را ریشه دارتر می کند.

خداوند به حضرت موسی علیه السلام فرمود: «دروغ می گوید کسی که می پندارد مرا دوست دارد؛ اما چون شب فرا می رسد، می خوابد و به مناجات با من نمی پردازد. مگر نه این که هر دوستی، خواهان خلوت با حبیب خویش است»؟12

برخیز که عاشقان به شب راز کنند

گِرد بر و بام دوست، پرواز کنند

عبادت و نمازی که از سوی محبت و معرفت باشد، نهال «محبت الله» را آبیاری می کند و مؤمن با هر نماز، علاقه مندتر می شود و با هر عبادت، به محبوب نزدیک تر می شود.

جدّیت و اهتمام به نماز، ابراز شوق به دعا و نیایش، التزام جدی و مداوم به مراعات اول وقت و سحرخیزی و خلوت و انس و تلاوت و ذکر. .. افزاینده این محبت است.

این کلیدها را همراه داشته باشیم و خانة دل را از اغیار، پیراسته سازیم؛ تا حب خدا در آن جایی داشته باشد.